Fundusz Spójności, inaczej nazywany Funduszem Kohezji, wraz z funduszami strukturalnymi zaliczany jest do instrumentów polityki strukturalnej Unii Europejskiej. Został utworzony na mocy art. 161 Traktatu z Maastricht o utworzeniu Unii Europejskiej z 1991r., który wszedł w życie w 1993r. Jest on kontynuacją Funduszu ISPA, który był przeznaczony dla państw kandydujących.

Fundusz Spójności został powołany w celu zmniejszania różnic w poziomie gospodarczo-społecznym krajów i regionów Unii Europejskiej. Różnice w poziomie ekonomicznym pojawiły się wraz z przyjmowaniem do Unii kolejnych państw członkowskich, których wyniki gospodarcze odbiegały od państw najbardziej rozwiniętych. W dalszej perspektywie zapewnienie równowagi gospodarczej i społecznej krajów członkowskich wiązało się z planami wprowadzenia unii gospodarczo-walutowej. Fundusz Spójności miał dostarczyć wsparcia finansowego na realizację dużych inwestycji związanych z rozwojem lub modernizacją infrastruktury transportowej i ochrony środowiska.

Przed rozszerzeniem Unii Europejskiej w maju 2004 r. z pomocy w ramach Funduszu Spójności korzystały cztery kraje: Grecja, Hiszpania, Irlandia i Portugalia. Od 1 styczna 2004 r. do wsparcia z Funduszu Spójności przestała kwalifikować się Irlandia. Dzięki pomocy z Funduszu Spójności kraje te mogły osiągnąć kryteria konwergencji dla unii gospodarczej i walutowej, a także kontynuować inwestycje infrastrukturalne. Od dnia 1 maja 2004 r., oprócz wyżej wymienionych państw członkowskich, z pomocy Funduszu Spójności korzysta 10 nowych państw członkowskich, w tym Polska.

Projekty finansowane z Funduszu Spójności powinny być zgodne z postanowieniami traktatów, przyjętymi zgodnie z nimi instrumentami oraz politykami wspólnotowymi łącznie z polityką ochrony środowiska, transportową, w dziedzinie sieci transeuropejskich, polityką konkurencji oraz polityką zamówień publicznych.

Przy wyznaczaniu alokacji środków z Funduszu Spójności dla danego kraju brana jest pod uwagę liczba ludności, PNB na jednego mieszkańca, powierzchnia kraju oraz inne czynniki społeczno-ekonomiczne np. deficyt w obszarze infrastruktury transportowej w kraju odbiorcy wsparcia. Pomoc z Funduszu wraz z transferami z funduszy strukturalnych nie powinna przekroczyć 4% PKB kraju beneficjenta.

Głównym celem strategii środowiskowej Funduszu Spójności jest wsparcie realizacji zadań lub grupy zadań inwestycyjnych władz publicznych w zakresie ochrony środowiska i transportu wynikających z wdrażania prawa Unii Europejskiej.

Fundusz Spójności ma za zadanie zmniejszać różnicę w poziomie rozwoju infrastruktury pomiędzy poszczególnymi krajami unijnymi. Warunkiem objęcia danego kraju pomocą w ramach Funduszu Spójności jest odpowiedni poziom PKB (Produkt Krajowy Brutto). Jeżeli w przeliczeniu na mieszkańca PKB nie przewyższa 90% PKB średniej Unii Europejskiej, to dany kraj członkowski kwalifikuje się do wsparcia z Funduszu Spójności.

 

Priorytety, jakie będą realizowane przy wsparciu z Funduszu Spójności w ochronie środowiska:
  • poprawa jakości wód powierzchniowych,
  • polepszenie jakości i dystrybucji wody przeznaczonej do spożycia,
  • poprawa jakości powietrza,
  • racjonalizacja gospodarki odpadami,
  • ochrona powierzchni ziemi,
  • zapewnienie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego.

 

Finansowanie

O wysokości dofinansowania każdej inwestycji decyduje ostatecznie Komisja Europejska na podstawie analiz finansowych i ekonomicznych. W ramach Funduszu Spójności o dofinansowanie, co do zasady, mogą się ubiegać projekty, których wartość przekracza 10 mln euro.

Zgodnie z obowiązującymi w zakresie polityki strukturalnej zasadami współfinansowania, pomoc z Funduszu Spójności na określony projekt będzie wynosić maksymalnie od 75% do 85 % kosztów kwalifikowanych.

Pozostałe co najmniej 25 % musi zostać zapewnione przez beneficjenta. Środki te mogą pochodzić np. z:

  • budżetu gminy;
  • środków własnych przedsiębiorstw komunalnych;
  • środków NFOŚIGW (dotacji, kredytów);
  • budżetu państwa;
  • innego niezależnego źródła (np. z Europejskiego Banku Inwestycyjnego, Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju).

 

Instytucje wdrażające i zarządzające Funduszem Spójności:
  • Ministerstwo Rozwoju Regionalnego - instytucja zarządzająca, odpowiedzialna za ogólne zarządzanie i koordynację działań związanych z wykorzystaniem Funduszu Spójności;
  • Ministerstwa Finansów - instytucja płatnicza;
  • Ministerstwo Środowiska - sektorowa instytucja pośrednicząca w zarządzaniu I szczebla;
  • Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej - instytucja pośrednicząca w zarządzaniu II szczebla;
  • Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej - instytucja pośrednicząca w zarządzaniu III szczebla.

 

Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko

Głównym celem Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (PO IiŚ) jest podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej Polski i jej regionów poprzez rozwój infrastruktury technicznej przy równoczesnej ochronie i poprawie stanu środowiska, zdrowia społeczeństwa, zachowaniu tożsamości kulturowej i rozwijaniu spójności terytorialnej. Zgodnie z celem głównym programu wybór osi priorytetowych odpowiada obszarom, które mają podstawowe znaczenie dla wzrostu atrakcyjności Polski i jej regionów.

Wielkość środków wspólnotowych w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko w latach 2007–2013 wyniesie ok. 41,3% (27,9 mld euro) całości środków publicznych z 67,3 mld euro dostępnych do rozdysponowania w ramach NSRO.